پرسش و پاسخ درباره احضار روح

پرسش: 

احضار روح یعنی چه؟ و آیا اساساً احضار روح از نظر اسلام جایز است؟ و واقعیت دارد؟

پاسخ: 

احضار روح از نظر دین اسلام جایز نیست، چون احضار ارواح مردگان (به نوع متداول) یعنی اسپرتیسم، نوعی جادوگری است که در دین اسلام مذموم و ناروا است. اما احضار و تسخیر روح زنده‏ها، یعنی هیپنوتیزم، این هم به جهت مفسده‏انگیز بودن روا نیست.1 سئوال دوم: این که اصولاً چنین چیزی واقعیت دارد یا نه، می‏گوییم: ارتباط با ارواح از نوع هیپنوتیزم واقعیت دارد و از نظر علمی ثابت شده است و نمونه‏های فراوانی وجود دارد که با خواب مغناطیسی، "عامل" (خواب کننده) روح "معمول" (خواب شونده) را در اختیار گرفته و از یک شهر به شهر دیگری روانه کرده و اطلاعاتی را از او اتخاذ نموده و سپس شواهد صدق آن بر همگان روشن شده است.2 اما ارتباط با ارواح به شکل اسپریتیسم که در چند دهه گذشته در اروپا رواج پیدا کرد، اوهامی بیش نیست، گرچه اصل ارتباط ارواح واقعیت دارد و در متون دینی شواهد و دلایلی برای اثبات آن وجود دارد. با توجه به متون دینی ارتباط با ارواح امر محالی نیست، لیکن چنان نیست که از هر کسی ساخته باشد، بلکه شرایط ویژه و بسیار دشواری را می‏طلبد و تنها افراد بسیار برجسته‏ای توانایی چنین کاری را دارند. چه بسا میان‏ هزاران مدعی چنین کاری تنها یک نفر را به سختی می‏توان یافت که در ادعای خود صادق باشد. مدعیان این کار با استفاده از افراد ساده لوح و زودباور، از طریق چرخاندن میز، استکان و صفحه کاغذ حاوی حروف الفبا وانمود می‏کنند که با ارواح تماس برقرار نموده‏اند. این کار با بررسی‏های دقیق به عمل آمده توسط برخی از دانشمندان غربی، نیز توسط برخی از عالمان دینی و اسلامی ثابت شده است که ادعای آنان در زمینه احضار ارواح واقعیت ندارد. در سال 1875 میلادی انجمن فیزیک وابسته به دانشگاه "سن‏پترزبورک" هیأتی را مأمور کرد تا درباره احضار ارواح به مطالعه بپردازد و نتایج تحقیقات خود را اعلام کند. این هیأت پس از بررسی‏های فراوان اعلان کرد که پدیده‏های مربوط به احضار ارواح به علت حرکات ناخودآگاه، یا اشتباه ضمیری می‏باشد و احضار ارواح ادعایی، بیش نیست. واعظ شهیر مرحوم محمد تقی فلسفی می‏گفت: من در یکی از جلسات احضار ارواح حضور داشتم. هر یک از حاضران به نوبت نزد "مدیوم" (کسی که مدّعی احضار ارواح است). می‏رفت و می‏گفت: روح فلانی شخص را حاضر کن. وی نوشته‏ای را در سوراخ میز می‏گذاشت و با چرخاندن چرخ دنده به داخل میز می‏برد و بعد از چند دقیقه نوشته‏ای از آن ظاهر می‏شد که مثلاً روح عموی شما حاضر شده است و به شما سلام می‏رساند و جویای حال شما است. آقای فلسفی می‏گوید: من از هیچ یک از آن چه مشاهده کرده بودم، قانع نشدم که پاسخ سئوال‏ها مربوط به روح است، تا نوبت به من می‏رسید. گفتم: روح حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر نامدار ایران را برای من احضار کن. مدیوم نوشته‏ای به میز سپرد و بعد از پنج دقیقه چرخ دنده را چرخاند و کاغذی از آن ظاهر شد که نوشته بود جناب آقای محمد تقی فلسفی روح حکیم ابوالقاسم فردوسی این جا حضور دارد و به شما سلام می‏رساند. من گفتم: با این نوشته قانع نشدم که روح فردوسی حاضر شده است. می‏خواهیم از او سئوالی کنم. مدیوم گفت: وقت شما تمام شده است. بار دیگر در نوبت قرار بگیر تا نوبت تو فرا برسد. نوبت که به من رسید، یک صفحه نوشته به او دادم و گفتم: این را بده به روح حکیم ابوالقاسم فردوسی تا به صورت نظم همانند شاهنامه، درآورد، و می‏دانستم که این مدیوم نمی‏تواند مانند فردوسی شعر بسراید. کاغذ را در سوراخ میز گذاشت و چرخ دنده را چرخاند و بعد از گذشت ده دقیقه با ناراحتی تمام کاغذی را از میز بیرون آورد که نوشته بود: جناب آقای فلسفی روح حکیم ابوالقاسم فردوسی از این سؤال شما ناراحت شده و قهر نموده است و از این جا رفته است. از امثال این گونه گزارش‏ها فهمیده می‏شود که احضار روح به شکل "اسپریتیسیم" شیطنتی بیش نیست و معمولاً افراد ساده لوح تحت تأثیر قرار می‏گیرند. آیت الله مکارم شیرازی در کتاب عدد ارواح درباره شیطنت‏های مدعیان احضار ارواح مفصل بحث نموده است. او نیز در عین حال که اصل مسئله ارتباط با ارواح را به عنوان یک واقعیت پذیرفته، اما به سوء استفاده‏هایی که در این مسئله صورت گرفته و موهوماتی که در آن وجود دارد، اشاره و تأکید کرده است. در صورت تمایل می‏توانید با مطالعه این کتاب به قصه‏بازی‏های مدعیان احضار ارواح پی ببرید. آیت الله جوادی آملی در این باره می‏گوید: این که برخی می‏گویند: ما با ارواح موکّل سماوات یا با فرشتگان یا جنیان یا با ارواح مؤمنان یا زندگان ارتباط برقرار کردیم، راه اثبات ندارد، حتی برای خودشان، هر چند ثبوتاً ممکن است که آدمی با فرشته‏ای موکّل آسمان یا زمین یا شیاطین انس و جن یا با ارواح مردگان و زنده ارتباط برقرار کند. زیرا آن‏ها مجردند و انسان هم دارای روح مجردات و مجرد می‏تواند با مجرد دیگر ارتباط برقرار کند. اما راه اثبات این مسئله آسان نیست. به هر روی اگر کسی مدّعی ارتباط بود، دلیلی برای اثبات ندارد.3 و نیز از امکان ارتباط با ارواح فهمیده می‏شود که ممکن است برخی از اسرار عالم برزخ به این دنیا منتقل گردد. هم چنین آدمی در پرتو ایمان و عمل صالح و سیر و سلوک و مراقبت و مواظبت در همین عالم می‏تواند پرده‏های عالم برزخ را تا حدودی به کناری بزند و آن را بشناسد. مکاشفه برخی از بزرگان دینی و رؤیاهای صادقانه صالحان، تأیید بر این مطلب است برای اطلاعات بیشتر رجوع شود به: حسن زاده آملی، انسان در عرف عرفان؛ همان، معرفت نفس؛ اسفار ج9. 1 . موسوی خمینی، روح الله، دیوان امام: مجموعه استفتائات امام خمینی(ره)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ‎????ش. ج 2، ص 21 و 22؛ آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، ص 634. 2 . ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، معاد و جهان پس از مرگ، قم: سرور، ‎????ش.ص 275 - 284. 3 . جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن مجید، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، اسراء، ‎????ش. ج 1، ص 119 - 120.